کم خونی و فقر آهن در کودکان به دلیل ناکافی بودن و از دست رفتن آهن می باشد. زمانی که نوزاد نارس متولد می شود اگر از شیرخشک های مناسب، غنی از آهن و غلات استفاده نکنند در 24-9 ماهگی کودک مستعد کم خونی و فقر آهن خواهد شد. همچنین نوجوانان به دلیل سرعت رشد بالا، پریود، عادات تغذیه ای، فعالیت سخت، چاقی در معرض کم خونی فقر آهن هستند.
با تلاشهای بسیار در ترویج تغذیه با شیرمادر و تجویز شیرخشک های غنی از آهن و غلات، ممنوعیت مصرف شیرگاو برای کودکان زیر یکسال
و قطع شیرخشک در یکسالگی میزان کم خونی و فقر آهن را در کودکان کاهش یافته است.

علت های کم خونی

‌کم خونی فقر آهن میتواند در اثر هر یک از عوامل موثر در کاهش ذخیره آهن مانند اختلال جذب، اختلالات سو جذب (اسهال مزمن، حساسیت لاکتوز، مشکلات التهابی روده) خونریزی ها و بیماری های انگلی، تولد زود هنگام، چند قلویی، وزن کم هنگام تولد، کمبود شدید آهن مادری در بارداری، تغذیه نا مناسب کودک، مصرف بی رویه شیر، دیر شروع کردن غذای جامد ایجاد شود.
در زمان تولد، ذخیره آهن در شیرخواران ترم تقریبا ۰/۵g است و در طی ۱۵سال اول زندگی، روزانه به طور میانگین ۰/۸mg آهن باید جذب شود. در طی سه ماهه سوم بارداری روزانه ۴mg آهن از مادر به جنین منتقل میشود و مقدار زیادی از این آهن در هموگلوبین سیار اریتروسیت ها و مابقی در کبد و طحال و مغز استخوان ذخیره میشود.
این ذخایر آهن تا ۵-۶ماهگی کودک ترم برای رشد او کافی است اما در نوزادان نارس یا چند قلو این ذخایر تا ۲-۳ماهگی کافی است. و اگر منابع غذایی حاوی آهن متعاقب نیازهای رشد کودک نباشد کم خونی فقر آهن شروع میشود. البته باید گفت کم خونی ناشی از فقر آهن با کم خونی فیزیولوژیک متفاوت است.
شیرخواران و نوپایانی که تحت رژیم غذایی گیاهخواری قرار دارند علاوه بر فقرآهن دچار کمبود ویتامین D ،B12، به سو تغذیه پروتئین کالری شدیدی نیز دچار هستند.

‌غلات ناخالص حاوی موادی هستند که جذب مواد معدنی از قبیل روی، کلسیم و آهن را تعدیل میکنند. و این کودکان در معرض کم خونی فقر آهن، راشیتیسم، کمبود فولات و ویتامین B12 قرار دارند.

‌علائم کم خونی فقر آهن

معمولا علائم بالینی کم خونی فقر آهن مخفی است و شدت آن به طول مدت کمبوهای تغذیه ای مرتبط است.

کاهش وزن یا چاقی
خستگی
بی قراری
التهاب زبان و مخاط دهان
افزایش ضربان قلب
بی حوصلگی
کم اشتهایی
ناخن های قاشقی شکل
رنگ پریدگی
عفونتهای مکرر‌

نحوه ی تشخیص کم خونی

بهترین راه تشخیص کم خونی آزمایش خون است که پزشک با استفاده از آن سطح تمامی گلبولها و ذخایر آهن بدن کودکتان آگاهی کسب میکند، و معمولا آزمایشاتی با نام هموگلوبین، TIBC و CBC را برای کودکتان درخواست میکنند. در مواردی که به دنبال علل کم خونی در بیماری های گوارشی می باشند علاوه بر تست خون از تست مدفوع گایاک نیز استفاده میشود.

درمان کم خونی فقر آهن

هدف اول درمان پیشگیری است که با تغذیه سالم و مصرف مکمل آهن تامین میشود.
والدشو اصولی را برای پیشگیری در نظر گرفته است که به آن میپردازیم:
۱-تغذیه انحصاری با شیر مادر و یا شیر خشک غنی شده با آهن برای ۱۲ماه اول زندگی کافی است
۲-شروع مکمل آهن جهت فراهم سازی نیاز روزانه کودکان
۳-تجویز به موقع آهن در شیرخواران نارس
۴-محدود کردن میزان شیر خشک و شیر به حداکثر یک لیتر روزانه و تشویق کودک به مصرف غذای جامد حاوی ترکیبات آهن
‌به محض تشخیص کم خونی کودک بلافاصله پزشک میزان دریافتی آهن مکمل را تغییر میدهد.و توصیه به مصرف شیر خشک ها و غلات غنی از آهن و حذف شیر گاو میکند.
‌همچنین برای این کودکان مشاوره تغذیه ضروری میباشد.
در مواردی که کودک به مشکلات گوارشی مبتلاست شیر خشک مخصوص آنها و رژیم مناسب به مادر داده میشود و برای این کودکان درمانهای دارویی شروع میشود. در موارد حاد گاها از درمان تزریقی آهن استفاده میشود.
‌در موارد کم نیز برای جبران کم خونی طبق نظر پزشک و در بیمارستان از تزریق خون استفاده میشود.

‌مراقبت های لازم در کم خونی

‌از آنجایی که کم خونی باعث کاهش عملکرد شناختی، تغییرات رفتاری، تاخیر رشد، اختلال عملکرد ایمنی و تکامل شیرخوار میشود درمان و مراقبت از این کودکان بسیار ضروری است و این مراقبتها شامل:

مصرف شیر کودکان مبتلا به کم خونی را محدود کنید
از شیر خشک های غنی از آهن برای کودکان خود استفاده کنید
مکمل آهن را با فاصله از مصرف غذا یا شیر به کودک بدهید و حتی بهتر است با معده خالی قطره را بدهید.
برای جذب بهتر آهن میتوانید از آبمیوه های حاوی ویتامین سی یا مرکبات مانند لیمو، لیمو شیرین، پرتقال، توت فرنگی و… استفاده کنید.
غذای کودک را در ظروف آهنی پخت کنید.
گوشت قرمز و ماهی و گوشت ماکیان و حبوبات را در وعده های غذایی کودکان بگنجانید.
کمبود ویتامین آ در بدن علتی برای ایجاد کمخونی فقر آهن است در نتیجه رژیم غذایی کودک باید با مواد حاوی ویتامین آ مثل:جگر و روغن ماهی، شيرپرچرب (در حد کم)خامه، كره و پنير چرب و تخم مرغ، سبزيجات زرد رنگ، يا داراي برگ سبز مانند اسفناج، ميوه‌هاي زرد مانند زردآلو، طالبي و انبه و ميوه‌هاي قرمز رنگي مانند گوجه‌فرنگي و فلفل دلمه‌اي غنی شود.
از مصرف چای و قهوه به کودکان همزمان با مصرف آهن خود داری کنید زیرا مانع جذب آهن میشود.
عفونت های کودک را حتما درمان کنید.
از مصرف سبزیجات حاوی اگزالات با آهن بپرهیزید. ‌مواد حاوی اگزالات شامل: سیب زمینی، کشمش بی دانه، آلو و… است.
از مصرف غلات و ذرت همزمان با قطره آهن بپرهیزید یا از غلات غنی شده با آهن برای کودکان خود استفاده کنید.